ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΕΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ «"Να κοιτάζεις κάτι ωραίο..." ̶ ΑΝΤΙΔΩΡΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΑΙΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗ» ΣΤΟ ΒΙΒ/ΛΕΙΟ «ΙΑΝΟΣ», Τρίτη 29 Μαρτίου 2016

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΕΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ «”Να κοιτάζεις κάτι ωραίο...”  ̶  ΑΝΤΙΔΩΡΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΑΙΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗ» ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ «ΙΑΝΟS», Τρίτη 29 Μαρτίου 2016

Για τον ΑΝΤΑΙΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗ ειπώθηκαν, γράφτηκαν και γράφονται πολλά και συγκινητικά στον ελληνικό Τύπο. [1] 

Εμείς από την πλευρά μας, όπως γράφαμε στις αρχές του προηγούμενου Σεπτεμβρίου σε δημόσια ανακοίνωσή μας, χάσαμε έναν από τους στενότερους φίλους και συνεργάτες για 25 χρόνια.

Εκδώσαμε στην «Άγρα» πάνω από 25 μεταφράσεις του από τα ιταλικά, ταξιδεύαμε μαζί επί 15 χρόνια στην Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης και σε άλλες διεθνείς εκδηλώσεις βιβλίων, ταξιδεύαμε άλλα τόσα χρόνια κάθε τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου στα Χανιά με τον Antonio Tabucchi και τη γυναίκα του Marie-José στο φιλόξενο ξενοδοχείο της Ιωάννας και της Ρένας Κουτσουδάκη.

Ποτέ δεν καβγαδίσαμε, η φιλία οικοδομήθηκε και σε ένα υψηλό επίπεδο εκδοτικής, επαγγελματικής και δημιουργικής συνεργασίας, ενώ οι συζητήσεις δεν είχαν τέλος, πάντα όμως με μια συμφωνία κατά βάθος σε όσα μας αφορούσαν.

Το 2013, χρονιά που τον χτύπησε η εκφυλιστική και βασανιστική ασθένεια, το ‘φεραν οι τραγικές συμπτώσεις  και εκδώσαμε το βιβλίο του OLIVER SACKS Το νησί των τυφλών στα χρώματα, που το πρώτο μέρος του αφορά την αχρωματοψία μεγάλου ποσοστού των κατοίκων σ’ ένα απομακρυσμένο νησί του Ειρηνικού και το δεύτερο μέρος, με τον τίτλο «Τα νησιά των Κυκάδων», την ασθένεια που χτύπησε τον φίλο μας. Χωρίς να γνωρίζει το περιεχόμενο του βιβλίου, αλλά από αγάπη και ενδιαφέρον για τα βιβλία του Σακς και ίσως από το δαιμόνιο ένστικτό του, ο Ανταίος ζητούσε κάθε τόσο να του το πάμε, όποτε του χαρίζαμε τα νέα μας βιβλία. Είχε κολλήσει με αυτό. Κι εμείς το αναβάλλαμε και το κρύβαμε, έχοντας καταλάβει την τρομερή σύμπτωση. Και το ‘φεραν πάλι τα πράγματα να φύγουν από τη ζωή τον σκληρό Αύγουστο που πέρασε, με δεκαέξι μέρες διαφορά, και ο φίλος μας ο Ανταίος και ο αγαπημένος μας συγγραφέας Oliver Sacks, που εκδίδουμε επί χρόνια τα βιβλία του. Τραγική σύμπτωση στην αρχή και στο τέλος της ασθένειας.

Ο Ανταίος μετέφρασε για την «Άγρα» 21 συνολικά βιβλία του Ταμπούκι, καθώς και βιβλία του Γιάννη Κουνέλλη, του Ίταλο Καλβίνο, του Πιερ Πάολο Παζολίνι και του Νούτσιο Όρντινε. Επισημαίνουμε την κορύφωση με το ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ που του απονεμήθηκε το 2003 για τη μετάφραση του Είναι αργά, όλο και πιο αργά του Antonio Tabucchi.

Παραθέτουμε τις μεταφράσεις του Ανταίου που εκδώσαμε:

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΝΕΛΛΗΣ: Λιμναία Οδύσσεια – Κείμενα και συνεντεύξεις

ITALO CALVINO: Κάτω από τον ιαγουάρο ήλιο

ITALO CALVINO: Το κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων

PIER PAOLO PASOLINI: Το άρωμα της Ινδίας

ANTONIO TABUCCHI: Η γυναίκα του Πόρτο Πιμ και άλλες ιστορίες

ANTONIO TABUCCHI: Όνειρα ονείρων

ANTONIO TABUCCHI: Η γραμμή του ορίζοντα

ANTONIO TABUCCHI: Η γαστρίτιδα του Πλάτωνα

ANTONIO TABUCCHI: Δύο ελληνικά διηγήματα

ANTONIO TABUCCHI: Είναι αργά, όλο και πιο αργά

ANTONIO TABUCCHI – ΑΝΤΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ:  Ένα πουκάμισο γεμάτο λεκέδες - Συζητήσεις

ANTONIO TABUCCHI:  Ζητούν τον κύριο Πιραντέλλο στο τηλέφωνο

ANTONIO TABUCCHI: Η νοσταλγία του πιθανού – Γραπτά για τον Φερνάντο Πεσσόα

ANTONIO TABUCCHI: Οι τρεις τελευταίες μέρες του Φερνάντο Πεσσόα. Ένα παραλήρημα

ANTONIO TABUCCHI: Λογοτεχνίας εγκώμιο

ANTONIO TABUCCHI: Ο Τριστάνο πεθαίνει

ANTONIO TABUCCHI: Ρέκβιεμ

ANTONIO TABUCCHI: Ταξίδια και άλλα ταξίδια

ANTONIO TABUCCHI: Το παιχνίδι της αντιστροφής

ANTONIO TABUCCHI: Τρεις ασήμαντες ιστορίες χωρίς συμπέρασμα

ANTONIO TABUCCHI και MICHELE TABUCCHI: Είκοσι φωτογράμματα

      για τον Πέδρο Αλμοδόβαρ και έντεκα νυχτερινές φωτογραφίες

ANTONIO TABUCCHI:  Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα

ANTONIO TABUCCHI: Ο χρόνος γερνάει γρήγορα

ANTONIO TABUCCHI: Νυχτερινό στην Ινδία

ANTONIO TABUCCHI: Ο Μαύρος Άγγελος

NUCCIO ORDINE: Η χρησιμότητα του άχρηστου

Τον προπέρσινο Αύγουστο θα βάζαμε μπροστά με τον Ανταίο τη μετάφραση του βιβλίου του Tabucchi Per Isabel, που είχε εκδοθεί μετά το θάνατο του Ιταλού συγγραφέα. Τότε τον πρόδωσαν τα δάχτυλά του για το πληκτρολόγιο του υπολογιστή. Είπε ότι θα την υπαγόρευε τη μετάφραση. Γρήγορα, όμως, τον πρόδωσε και η ομιλία του. Έτσι, η μετάφραση του σπουδαίου βιβλίου Η χρησιμότητα του άχρηστου του Nuccio Ordine, που κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2014, έμελλε να είναι η τελευταία του στην «Άγρα».

Ο Antonio Tabucchi τού είχε ζητήσει παλιότερα να μεταφράσει ξανά τα βιβλία του που είχαν κυκλοφορήσει στην Ελλάδα από άλλους μεταφραστές, πριν την αρχή της εκδοτικής συνεργασίας με την «Άγρα». Ήθελε τα κείμενά του να έχουν μία φωνή σε κάθε γλώσσα. Έτσι κυκλοφόρησαν σε νέες μεταφράσεις το Νυχτερινό στην Ινδία και ο Μαύρος Άγγελος.

Στα Χανιά πηγαίναμε για μπάνιο οδηγώντας ανάμεσα σε κάμπους όπου ακούγονταν εκκωφαντικά τα τζιτζίκια του μεσημεριού. Μια οδηγούσε ο Ταμπούκι, μια ο Ανταίος. Και οι δυό τους τραγουδούσαν δυνατά (ο Ταμπούκι πιο παράφωνος, ο Ανταίος πιο σωστός) παλιά ιταλικά τραγούδια της δεκαετίας του ’60 και του ‘70, καλύπτοντας τα τζιτζίκια.

Ζήσαμε συχνά στην Κρήτη τη συγγραφική αγωνία του Αντόνιο Ταμπούκι. Κάποια μέρα ξεκινούσε μια κακοκεφιά, που κορυφωνόταν στις επόμενες 2-3 μέρες, με αϋπνίες και ημικρανίες. Αυτό συνέβαινε όταν ήθελε να γράψει κάτι που τον δυσκόλευε. Την 3^η -4^η μέρα, πηγαίνοντας στη θάλασσα, κράταγε τον Ανταίο στο ταβερνάκι ή στο καφενείο της παραλίας και του υπαγόρευε το κείμενο. Στις νύχτες της αϋπνίας το είχε συνθέσει ολόκληρο στο μυαλό του. Και ήθελε, συνεχίζοντας του διαλόγους και μονολόγους της νύχτας, κάποιον να του το υπαγορεύσει, κάποιον με τον οποίο να νιώθει οικειότητα και ασφάλεια και να μην αισθάνεται την ανάγκη να αυτολογοκριθεί, να μπορεί να τολμήσει οτιδήποτε με το κείμενο. Μετά θα έκοβε, θα προσέθετε, θα διόρθωνε. Ήθελε τον Ανταίο, ο οποίος κάποιες φορές μας κοίταζε με απόγνωση και ζήλεια που κολυμπούσαμε και λιαζόμασταν. Κι εμείς τον πειράζαμε από μακριά. Και το κέφι του Ταμπούκι επανερχόταν σιγά σιγά, μετά τη συγγραφή καθ’ υπαγόρευση στον εξαντλημένο πλέον φίλο και μεταφραστή του.

Επιθυμώ για την αποψινή βραδιά να σταθώ σε πέντε γεγονότα και μοτίβα από τη ζωή του Ανταίου :

1.       Γύρω στο 1997, επί Συνασπισμού, συζητήθηκε έντονα να αναλάβει ο Ανταίος Χρυσοστομίδης την θέση του διευθυντή της Αυγής. Είχε δημιουργηθεί τότε κενό γι’αυτή τη θέση. Ο Ανταίος έγραφε συστηματικά επί πολλά χρόνια την τελευταία σελίδα της Αυγής, με  προσωπικά σχόλια για τη διεθνή πολιτική, για αναγνώσεις και για εκδόσεις βιβλίων, για ταξίδια. Η ιδέα της διεύθυνσης της εφημερίδας ήταν εξαιρετική. Ο Ανταίος ήταν σε θέση να δώσει νέα ζωή στο κουρασμένο φύλλο, με έναν κοσμοπολίτικο και διεθνιστικό χαρακτήρα σε σχέση με το κλείσιμο στα καθ’ ημάς – και στην πολιτική και στην κουλτούρα. Είχε τη διάθεση, τη γνώση και τη δυνατότητα να ανοίξει την εφημερίδα σε διεθνείς συνεργασίες και από την άλλη να φτιάξει ένα εξαιρετικό ένθετο για το βιβλίο, που ήταν η βαθιά αγάπη του. Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν γιος του Σοφιανού Χρυσοστομίδη, πρύτανη της αριστερής δημοσιογραφίας, που διαμόρφωσε γενιές νέων δημοσιογράφων.

                Δυστυχώς, οι κομματικοί αρτηριοσκληρωτικοί μηχανισμοί λειτούργησαν τελείως αρνητικά και βέβαια, αντί για πόλεμο ιδεών με τον όποιο διαφωνούντα ή αντίπαλο, επέλεξαν την απαξίωση, πρακτική που δυστυχώς κυριαρχεί επί δεκαετίες στη Αριστερά και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Αντί να κρίνουν την αξία του, του καταλόγισαν μεταξύ άλλων την εννιάχρονη επαγγελματική του σχέση με το Playboy, χωρίς να εκτιμούν την πείρα, τη μοναδική γνώση και την άνεση που του έδωσε αυτή η θητεία για επί ίσοις όροις συνδιαλλαγή με τα διεθνή κέντρα, καθώς και το άνοιγμα της ελληνικής έκδοσης του ξένου περιοδικού σε συνεργασίες με επιφανείς νέους και παλαιότερους Έλληνες συγγραφείς, ζωγράφους, γραφίστες και φωτογράφους. Κυκλοφόρησε και από επίσημο ευτραφές στέλεχος ανυπόγραφο χαρτί στους συνεργάτες της εφημερίδας και του κόμματος που τον κατήγγελλε και τον απαξίωνε.

                Αυτή η πρακτική από συντρόφους της γενιάς του τον απογοήτευσε και τον πλήγωσε βαθιά. Από την πλευρά του συνέχισε μέχρι πρόσφατα, όπου πλέον η υγεία του δεν το επέτρεπε, την αμισθί σύνταξη της τελευταίας σελίδας του κυριακάτικου φύλλου της εφημερίδας. Η Αυγή έχασε το 1997 ένα σπουδαίο χαρτί για την ριζική ανανέωσή της. Ας αναλογιστούμε μόνο τί έχασε η Αυγή βλέποντας τις διεθνείς προσωπικότητες που κινητοποίησε ο Ανταίος για τη μοναδική στον πλανήτη τέτοια συγκέντρωση συγγραφέων σε μια εκπομπή, τις Κεραίες της εποχής μας.

2.       Όταν ο Ανταίος Χρυσοστομίδης ανέλαβε το 1998 τη διεύθυνση της σειράς Ξένης Πεζογραφίας των Εκδόσεων Καστανιώτη, έθεσε τα εξής θέματα: Πρώτον, συντονιζόμενος με το πνεύμα και τις ανάγκες της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής  για την αναβάθμιση της ποιότητας του βιβλίου, ασχολήθηκε συστηματικά με την αναζήτηση μιας νέας ομάδας μεταφραστών και επιμελητών για τη μεταφραστική αρτιότητα των βιβλίων της σειράς του. Χρειάστηκε επίσης να αναζητήσει και να κινητοποιήσει μεταφραστές από γλώσσες πέραν από τις αυτονόητες. Δεύτερον, ως κεραία της εποχής του, συνέλαβε κάτι που τότε ξεκινούσε ανά τον κόσμο: Έμπαιναν στον παγκόσμιο λογοτεχνικό χάρτη συγγραφείς και λογοτεχνίες μικρών χωρών, που μέχρι τότε ήταν σχετικά αγνοημένες – Ολλανδία, Βέλγιο, Ισραήλ, Πορτογαλία, Τουρκία, Αίγυπτος κ.λπ. Για να βοηθήσει μάλιστα την ανάδειξη αυτών των συγγραφέων, συνεργάστηκε με τις πρεσβείες, τους πολιτιστικούς ακόλουθους και τα κέντρα επιδοτήσεων των εκάστοτε χωρών για την πρόσκληση των συγγραφέων στην Ελλάδα, καθώς και για την επιδότηση των ελληνικών μεταφράσεων. [ Παρεμπιπτόντως, αυτό είναι ένα παιχνίδι που πήγε να παίξει και η Ελλάδα για την προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό στα τέλη της δεκαετίας του ’90–αρχές 2000, αλλά το εξευτέλισε μετά εμφανιζόμενη ως αναξιόπιστη, μη πληρώνοντας τις υπεσχημένες και υπογεγραμμένες  επιδοτήσεις. ] Με την πολιτική αυτή, ο Ανταίος έβαλε στον ελληνικό λογοτεχνικό χάρτη συγγραφείς όπως ο Χάρι Μούλις, ο Άμος Οζ, ο Αβραάμ Γιεοσούα και άλλους πολλούς, που αλλιώς ήταν δύσκολο να εκδοθούν στην Ελλάδα τότε. Κι αυτές οι λογοτεχνίες αναπτύχθηκαν παγκοσμίως σιγά σιγά, και η εκδοτική σειρά που διήυθυνε ο Ανταίος στον «Καστανιώτη» βρέθηκε στο κέντρο των διεθνών εξελίξεων.

                Από την άλλη, έκανε μια οργανωμένη προσπάθεια να συγκεντρώσει τους καταξιωμένους «σύγχρονους κλασικούς» (αυτό που οι Άγγλοι αποκαλούν “modern classics”) και μάλιστα τους νομπελίστες , τους παλιότερους και αυτούς που ελάμβαναν πλέον ανά χρονιά το βραβείο. Αυτή η λογική τον οδήγησε στην επιλογή έκδοσης των απάντων συγγραφέων όπως ο Καλβίνο (μη νομπελίστας) και ο Χέμινγκουεϋ (νομπελίστας), και βέβαια πολλών άλλων. Η σειρά του, με έναν ενιαίο σύγχρονο γραφισμό, έκανε τα βιβλία αναγνωρίσιμα με δική τους ταυτότητα.

                Με τους συγγραφείς που επέλεγε, έμπαινε σε μια σχέση πιστότητας. Μετά την έκδοση ενός σπουδαίου βιβλίου, ακολουθούσαν άλλοι τίτλοι παλαιότεροι, εν αναμονή του καινούργιου βιβλίου του κάθε συγγραφέα, όπως π.χ. έγινε με τον Μάριο Βάργκας Λιόσα ή τον Σαραμάγκου. Έτσι, όταν ερχόταν κάποτε σε κάποιον το Νόμπελ, η σειρά του Ανταίου ήταν ο φυσικός αποδέκτης του νέου έργου στην Ελλάδα.

                Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους editors στο διεθνές στερέωμα. Και ως editor, μια που δεν έχουμε στη γλώσσα μας την ακριβή λέξη που αποδίδει τις ιδιότητες του editor, εννοούμε τον διευθυντή μιας σειράς, που επιλέγει τους συγγραφείς, τους τίτλους, τους μεταφραστές, τους επιμελητές και το γενικότερο ύφος της σειράς, αλλά επίσης εννοούμε και τον επιμελητή ενός κειμένου προς έκδοση. Ο Ανταίος για κάποιους συγγραφείς έπαιζε και τον ρόλο επιμελητή των κειμένων τους, με την ιδιότητα του εξαιρετικού αναγνώστη, αλλά και του σπουδαίου μεταφραστή από τα ιταλικά (τιμημένου μάλιστα με Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης το 2003).

                Με τα παραπάνω, ελπίζουμε να γίνεται κατανοητό ότι ο Ανταίος Χρυσοστομίδης δεν έφτιαξε στη σειρά του απλώς μια ωραία ανθοδέσμη σπουδαίων συγγραφέων, αλλά ότι είχε ένα οργανωμένο σχέδιο και συνέπεια επιλογών, που συνεχώς εξέλισσε.

                Η θαυμάσια και θερμή σχέση που ανέπτυσσε με τους διάσημους διεθνείς συγγραφείς του, οδήγησε κάποιους από αυτούς, όταν ξέσπασε η κρίση στην Ελλάδα, να παραιτηθούν από την οφειλόμενη προς αυτούς αναγκαστική προκαταβολή δικαιωμάτων από την πλευρά του εκδότη, για την υπογραφή συμφωνητικών για κάποια νέα έκδοση.

3.       Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης υπήρξε ένας από τους καλύτερους μεταφραστές πεζογραφίας στην Ελλάδα τα τελευταία τριάντα χρόνια. Η γλώσσα από την οποία μετέφραζε ήταν τα ιταλικά. Ξεκίνησε με τις σπουδαίες μεταφράσεις στις αρχές του ’80 έργων του Ίταλο Καλβίνο, τον οποίο κατέστησε πολύ δημοφιλή στην Ελλάδα, και συνέχισε με κείμενα των Γιάννη Κουνέλλη, Παζολίνι, Κούρτσιο Μαλαπάρτε, Λουκίνο Βισκόντι, Ντίνο Μπουτζάττι, Νικολό Αμμανίτι, Ντάριο Φο, Εντοάρντο Νέζι, Λεονάρντο Σάσα, Πρίμο Λέβι, Αλμπέρτο Μοράβια, Κάρλο Κολόντι, Νούτσιο Όρντινε, Πάολο ντι Πάολο, κ.λπ.  Και το ιταλικό κράτος, αναγνωρίζοντας τη συμβολή του στη διάδοση των ιταλικών γραμμάτων, τον τίμησε με τον τίτλο του Ιππότη Εργασίας, το 2004.

                Όπως όλοι οι σπουδαίοι μεταφραστές, δεχόταν ευχάριστα από τους επιμελητές  των εκδοτικών οίκων που συνεργαζόταν τις όποιες σοβαρές παρατηρήσεις σε κάποια μετάφρασή του, και μάλιστα βελτίωνε τις προτάσεις τους με αντιπροτάσεις. Προείχε η ποιότητα της τελικής δουλειάς και όχι κάποιο πληγωμένο εγώ. Ήταν ο τέλειος συνεργάτης. Και πάντα συνεπής στους χρόνους του.

4.       Από τη δεκαετία του ‘80 ο Ανταίος Χρυσοστομίδης ανέπτυξε σταδιακά ένα δικό του δημοσιογραφικό ύφος γραφής στα έντυπα με τα οποία συνεργάστηκε. Η παράλληλη πλούσια σε μέγεθος μεταφραστική του εργασία σπουδαίων λογοτεχνικών κειμένων, καθώς και η εκδοτική του δουλειά σε εκατοντάδες διεθνείς συγγραφείς, τον οδήγησαν στην προσωπική λογοτεχνική γραφή πλέον. Το 2012 εκδόθηκε ο πρώτος τόμος με τις Κεραίες της εποχής μου, με τα κείμενά του για τις εκπομπές. Είχαν εκδοθεί ήδη το 1999 το Ένα πουκάμισο γεμάτο λεκέδες, με τις συζητήσεις του με τον Αντόνιο Ταμπούκι, και το 2011 το Λεωνίδας Κύρκος: Η δυναμική της ανανέωσης, με τις συζητήσεις του με τον Λεωνίδα Κύρκο. Ετοιμάζοντας τον δεύτερο τόμο για τις Κεραίες που κυκλοφόρησε το 2013, μου έλεγε ότι επιχειρεί πλέον μια περαιτέρω ελευθέρωση του ύφους του, με πιο προσωπικά στοιχεία γραφής. Αυτό ήταν. Έτσι βρεθήκαμε αίφνης με τα συγκλονιστικά «Κίτρινα παπούτσια» σ’ έναν επετειακό τόμο για τα εβδομηντάχρονα του «Ίκαρου» το 2013, που εντυπωσίασε όχι μόνο για τη σπουδαία στάση ζωής και επεξεργασίας του θέματος της ασθένειας του, αλλά και για το υπέροχο και πολύ προσωπικό ύφος γραφής του. Και βέβαια, αποκαλύπτονται τώρα το θαυμάσιο διήγημα «Νεκρή φύση με κουραμπιέδες σε νοσοκομείο»  ̶ ελεύθερο κείμενο με πρωταγωνιστή τον Αντόνιο Ταμπούκι, όπου στην ιστορία συντελείται ένα θαύμα ̶   και το τελευταίο του σπαρακτικό κείμενο «Ιβίσκος», για την καθημερινή διαχείριση του σωματικού εκφυλισμού και του επερχόμενου τέλους, με την επίκληση «να κοιτάζεις κάτι ωραίο». Είναι τρία κείμενα που μετά τον δημοσιογράφο, τον διανοούμενο, τον μεταφραστή και τον εκδότη, αποκαλύπτουν έναν σπουδαίο συγγραφέα στα ελληνικά γράμματα.  

                Σχετικά με τα «Κίτρινα παπούτσια» και τον «Ιβίσκο», όπου ο Ανταίος σχολιάζει την εκφυλιστική του ασθένεια και βλέπει το επικείμενο τέλος με μεγάλη διαύγεια και ευαισθησία, θέλω να αναφέρω και άλλη μια σύμπτωση με τον Όλιβερ Σακς. Ο διάσημος νευρολόγος και συγγραφέας έκανε πέρυσι στις 19 Φεβρουαρίου στη Νέα Υόρκη μια δημόσια ανακοίνωση για τη διάγνωση του επικείμενου τέλους του από ανίατη ασθένεια. Έγραψε ένα σπουδαίο κείμενο, Η δική μου ζωή (My Own Life), όπου διαπραγματευόταν την μέχρι τότε γεμάτη και ολοκληρωμένη ζωή του και πρόσφερε τις σκέψεις του για το πώς θα διαχειριστεί τον εναπομείναντα χρόνο της ζωής του. Χρησιμοποιούσε τον ίδιο τίτλο που είχε δώσει σ’ ένα αντίστοιχο κείμενό του δυόμιση αιώνες πριν ο Άγγλος φιλόσοφος David Hume, όταν του ανακοινώθηκε το ίδιο. Τα δύο κείμενα του Χιούμ και του Σακς τα εκδώσαμε πέρσι τον Μάιο σ’ ένα τομίδιο με τον κοινό τους τίτλο Η δική μου ζωή. Νομίζω ότι τα δύο αυτά πεζογραφήματα του Ανταίου μπορούν να διαβαστούν παράλληλα με τα κείμενα του Χιούμ και του Σακς.

5.       Το μοτίβο της φιλίας είναι κεντρικό στη ζωή του Ανταίου Χρυσοστομίδη. Στη διάρκεια της ζωής του συνδέθηκε στενά και με διάρκεια με πολλούς ανθρώπους από διαφορετικούς χώρους – την πολιτική, τη δημοσιογραφία και τους εκδότες, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τη μουσική κ.α. Είναι εντυπωσιακή η ποσότητα των φίλων και η ποιότητα της κάθε φιλίας του. Και ήταν φιλίες πνευματικές, καλλιτεχνικές, συντροφικές, προσωπικές. Ήταν απόλυτα πιστός στους φίλους του. Εάν σε κάποια περίσταση κακολογούσαν μπροστά του κάποιον από τους αγαπημένους του, που δεν ήταν παρών, ξεσπάθωνε για να τον υπερασπιστεί. Δεν το άφηνε ποτέ να περάσει. Κι αν εμείς είχαμε κάποια επιφύλαξη για έναν φίλο του καλλιτέχνη, δεν θύμωνε μαζί μας, μιας και μας αγαπούσε, αλλά στεναχωριόταν μέσα του. Το καταλαβαίναμε και σταματούσαμε. Με τους φίλους του δεν ήταν και έτσι και αλλιώς. Η αποδοχή του για κάποιον έπρεπε να είναι πλήρης, βαθιά και δοκιμασμένη. Αποτελούν στρατιά οι ορκισμένοι του φίλοι.

Το αποδεικνύει απόψε και το ΑντΙδωρο για τον ΑνταΙο ΧρυσοστομΙδη, που προέκυψε από συζητήσεις φίλων του πριν και μετά την πολιτική του κηδεία στις 14 Αυγούστου 2015. Δεκαεννιά διάσημοι ξένοι συγγραφείς έγραψαν ειδικά κείμενα για τον Ανταίο, φίλοι μεταφραστές προσφέρθηκαν να τα μεταφράσουν, και τρεις εκδότες το συνέκδοσαν. Το αποδεικνύει και η παρουσία σας εδώ στον Ιανό απόψε.

Η Μικέλα Χαρτουλάρη, που είχε την επιμέλεια του τόμου, έγραψε στους περισσότερους ξένους συγγραφείς και συγκέντρωσε τα κείμενά τους, με κάποιους έκανε τις επαφές ο Κώστας Κοσμάς, που συμμετέχει στο βιβλίο και μ’ ένα δικό του κείμενο, με τίτλο «Ανταποδόσεις». Και ο Γιώργος Μπράμος συνέθεσε ένα χρονολόγιο της ζωής του. Και ο Λουκάς Μελάς παραχώρησε το μεγαλύτερο μέρος των φωτογραφιών του βιβλίου από το αρχείο του Ανταίου.

Μετέφρασαν ο Κώστας Αθανασίου, η Δήμητρα Δότση, η Μάγκυ Κοέν, ο Κώστας Κοσμάς και η Μικέλα Χαρτουλάρη.

Παραθέτω τους εύγλωττους τίτλους των κειμένων των ξένων συγγραφέων:

NICCOLO AMMANITI: Η καθησυχαστική φωνή του

MAURICE ATTIA: Μια συνάντηση

ARIS FIORETOS: Το αύριο είναι σήμερα

ALAN HOLINGHURST: Ήταν η πραγματική κεραία της εποχής μας

DANIEL KEHLMANN: Αναμνήσεις από τον Ανταίο

DONNA LEON: Ένας εκδότης που λατρεύει τα βιβλία

NORMAN MANEA: Ένας πραγματικός εκδότης και φίλος

COLUM McCAN: Μια ιστορία για τον άνθρωπο που αγαπούσε τις ιστορίες

HERTA MÜLLER: Για πού – Τέσσερα ποιήματα για τον Ανταίο Χρυσοστομίδη

AMOS OZ: Μια σπουδαία μαμή

LEONARDO PADURA: Ο Ανταίος στον Όλυμπο

PAOLO DI PAOLO: Θαρρείς και γνωριζόμασταν μια ζωή

ANNIE PROULX: Σκασμένα λάστιχα και κρασί, 2012

SANTIAGO RONCAGLIOLO: Ένα παράδειγμα για το πώς θα έπρεπε να ζούμε

INGO SCHULZE: Η Αγία μας

GRAHAM SWIFT: Ένα μεγάλο μυαλό, μια μεγάλη καρδιά

ENRIQUE VILA-MATAS: Η πόλη του Ανταίου

SARAH WATERS: Είχα το προνόμιο να τον γνωρίσω

ABRAAM YEHOSHUA: Μεσογειακή οικειότητα και πρωτότυπες εκδοτικές πρωτοβουλίες

Στο παρόν Αντίδωρο για τον Ανταίο Χρυσοστομίδη επιλέξαμε κείμενα ξένων συγγραφέων, για τους οποίους είχε γράψει ο Ανταίος στους δύο τόμους των βιβλίων του Οι κεραίες της εποχής μου και βέβαια τους είχε μεταφράσει ή εκδώσει. Είναι κατά κάποιον τρόπο το αντίδωρό τους σ’ αυτόν. Και το δικό μας.

Δεν ζητήσαμε κείμενα από Έλληνες. Πολλά γράφτηκαν ή γράφονται από ελληνικής πλευράς. Πέρα από τα εκτενή άρθρα στις εφημερίδες μετά το τέλος του, έγινε εκδήλωση-αφιέρωμα για τον Ανταίο από το περιοδικό Εντευκτήριο του Γιώργου Κορδομενίδη στη Θεσσαλονίκη πριν από δύο μήνες περίπου, υπήρξε αφιέρωμα στο περιοδικό Σύγχρονα Θέματα, και τώρα, επί ένα μήνα, έχει ανοίξει στο ηλεκτρονικό περιοδικό Cantus Firmus της Νότας Χρυσίνα αφιέρωμα με πολλές συμμετοχές Ελλήνων συγγραφέων και ανθρώπων του βιβλίου. Αναφέρω ενδεικτικά: Εύα Καραϊτίδη, Μιχάλης Βιρβιδάκης, Λένα Διβάνη, Δήμητρα Δότση ,Ελένη Καπετανάκη, Σοφία Κατρή, Παρασκευάς Καρασούλος, Κώστας Κυριακόπουλος, Γιώτα Λαγουδάκου, Άρης Μαραγκόπουλος, Μαργαρίτα Μπονάτσου , Όλγα Σελλά, Κατερίνα Σχινά, Μαρία Φακίνου, Φίλιππος Φιλίππου, κ.λπ. Αντιγράφω από το κείμενο της Εύας Καραϊτίδη τον εύστοχο και ωραίο χαρακτηρισμό της για τον Ανταίο: «ταλαντούχος γεφυροποιός».

Ευχαριστώ

Ομιλία στο Βιβλιοπωλείο Ιανός, 

Τρίτη 29/3/2016                                                                       

Σταύρος Πετσόπουλος

Εκδόσεις Άγρα

---

[1] Παραπέμπουμε στα δυο εξαιρετικά και συγκινητικά κείμενα που εκφώνησαν στην πολιτική κηδεία του Ανταίου ο στενός φίλος του από τα φοιτητικά του χρόνια στη Ρώμη, Γιώργος Μπράμος και η στενή φίλη και συνεργάτις του στις «Κεραίες της εποχής μας», Μικέλα Χαρτουλάρη. Δημοσιεύτηκαν στην Αυγή της Κυριακής 23.08.2015 (http://www.avgi.gr/article/5786660/enas-anthropos-simantikos-kai-sunarpastikos και http://www.avgi.gr/article/5786676/-ki-esu-o-pio-ormitikos-apo-olous-).

Δείτε εδώ το μαγνητοσκοπημένο βίντεο της εκδήλωσης.